قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
قند خون منبع اصلی تأمین انرژی بدن است و از طریق هضم و جذب غذا در بدن تولید می‌شود. سطح قند خون اغلب در طول روز تغییر می کند. هنگامی که میزان آن در خون به زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی لیتر برسد، هیپوگلیسمی یا افت قند خون نامیده می شود که نیازمند اقدام فوری برای درمان است. قند خون پایین بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع یک و افرادی که انسولین استفاده میکنند، دیده می شود.
دلایل افت قند خون
دلایل زیادی برای افت قند خون وجود دارد اما آنها را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد: میزان انسولین دریافت شده، تغذیه و ورزش.
میزان انسولین دریافت شده: بیماران مبتلا به دیابت نوع یک و بعضی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو برای درمان از انسولین استفاده میکنند. هر علتی که باعث افزایش دریافت و یا جذب انسولین در بدن شود، می‌تواند باعث افت قند خون شود از جمله: تزریق انسولین بیش از حد لازم، استفاده از انسولین اشتباه مثلا استفاده از انسولین سریع اثر به جای انسولین طولانی اثر، تزریق عضلانی، ماساژ و یا گرم‌کردن محل تزریق انسولین، و یا حمام گرم بعد از تزریق انسولین، بعضی از داروها و مصرف الکل.
تغذیه: کربوهیدرات مهم‌ترین ماده غذایی تامین کننده قند خون است. هر عاملی که دریافت یا جذب کربوهیدرات را کم کند می‌تواند در افت قند خون مؤثر است مانند حذف یا مصرف دیر وعده غذایی اصلی یا میان وعده، عدم مصرف کربوهیدرات در وعده غذایی یا میان وعده، وجود مشکلات گوارشی مثل اسهال و استفراغ که جذب غذا را کم می کند و ..
فعالیت بدنی و ورزش بیش از اندازه: ورزش برای مدیریت و کنترل قند خون ضروری است به شرط اینکه به زمان انجام، مدت و نوع ورزش و میزان قند خون قبل از شروع ورزش توجه شود.
عوامل دیگر موثر شامل:
- هوای گرم و مرطوب؛
- بودن در ارتفاع بالا مانند کوه؛
- دوران بلوغ؛
- عادت ماهانه زنان.
علائم قند خون پایین
نحوه واکنش شما به قند خون پایین ممکن است با واکنش فرد دیگری که قند خون پایینی دارد یکسان نباشد. مهم است که علائم خود را بشناسید. علائم رایج شامل:
- ضربان قلب سریع؛
- لرزش بدن؛
- عرق کردن؛
- تحریک پذیری؛
- اضطراب؛
- گیجی یا سردرگمی؛
- احساس گرسنگی.
نکته مهم: ممکن است در زمان افت قند خون، هیچ علامتی نداشته باشید و چون متوجه نمی‌شوید، خطر ابتلا به افت شدید قند خون افزایش می‌یابد و می‌تواند خطرناک باشد. افت بدون علامت قند خون در افراد زیر بیشتر دیده می‌شود:
- بیش از ۵-۱۰ سال مبتلا به دیابت بوده‌اند؛
- اغلب قند خون پایین دارند؛
- داروهای خاصی مانند مسدود کننده‌های بتا (متوپرولول، پروپرانولول و ..) مصرف میکنند؛
- اگر یک یا چند تا از شرایط بالا را دارید لازم است قند خون خود را بیشتر چک کنید تا متوجه شوید آیا افت قند خون دارید یا خیر. در این موارد چک قند خون قبل از رانندگی یا انجام ورزش بسیار مهم است.
انواع قند خون پایین
- افت قند خون در شب
در حالی که قند خون پایین ممکن است در هر زمانی از روز اتفاق بیفتد، برخی از افراد ممکن است قند خون پایین را هنگام خواب تجربه کنند. دلایلی افت قند خون شبانه شامل:
- داشتن یک روز خیلی فعال؛
- انجام فعالیت بدنی و ورزش نزدیک به زمان خواب؛
- مصرف بیش از حد انسولین؛
- نوشیدن الکل در شب.
خوردن وعده‌های غذایی منظم و حذف‌نکردن آنها می‌تواند به شما کمک کند تا از افت قند خون در شب جلوگیری کنید. اگر فکر می‌کنید در معرض خطر افت قند خون در طول شب هستید، قبل از خواب یک میان وعده بخورید.
افت شدید قند خون
هر چقدر افت قند خون شما بدتر شود، ممکن است علائم جدی‌تری داشته باشید مانند:
- احساس ضعف شدید؛
- عدم تعادل یا تاری دید؛
- احساس سردرگمی؛
- تشنج.
افت شدید قند خون زمانی است که قند خون به زیر ۵۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد. قند خون به این میزان پایین ممکن است باعث شود شما غش کنید و بیهوش شوید. در این زمان به کسی نیاز دارید که به شما در درمان افت شدید قند خون کمک کند پس اعضای خانواده و دوستان خود را با روش‌های درمان افت قند خون آشنا کنید. آشنایی با نحوه تشخیص و درمان افت قند خون بسیار مهم است و بسیار ضروری است که شما و نزدیکانتان یاد بگیرید که چگونه افت قند خون را درمان و مدیریت کنید.
نحوه درمان صحیح و سریع افت قند خون
افت قند یکی از مهم‌ترین موقعیت‌های اورژانسی در دیابت است که نیاز به درمان سریع و صحیح دارد. برای درمان افت قند ابتدا باید از وجود افت قند مطمئن شد بنابراین با مشاهده علائم افت قند لازم است که قند خون اندازه‌گیری شود. در صورتیکه قند خون ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و یا کمتر باشد (چه باوجود علائم افت قند و چه بدون علائم) لازم است مراحل زیر را برای درمان افت قند انجام دهید. اگر شرایط سنجش قند خون را ندارید و علائم افت قند خون بدون دلایل مشخص را دارید هم لازم است مراحل زیر را انجام دهید و در اسرع وقت قند خون خود را اندازه بگیرید.
قانون ۱۵-۱۵
قند خون پایین (بین ۵۵-۶۹ میلی‌گرم در دسی لیتر)، را با قانون ۱۵-۱۵ افزایش دهید به این شکل که:
- ۱۵ گرم کربوهیدرات مصرف کنید مانند:
- نصف لیوان آب میوه حاوی شکر یا نوشابه معمولی (غیر رژیمی)؛
- یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل۴ حبه قند حل شده در آب.
- ۱۵ دقیقه بعد از خوردن یکی از خوراکی‌های بالا، قند خون خود را اندازه گیری کنید؛
- اگر همچنان قند خون زیر ۷۰ بود، دوباره یکی از خوراکی‌های بالا را میل کنید؛
- این روند را تا رسیدن قند خون به ۷۰ ادامه دهید؛
- بعد از اینکه قند به بالای ۷۰ رسید، برای پیشگیری از افت قند خون مجدد، وعده اصلی یا میان وعده حاوی کربوهیدرات مانند بیسکوئیت سبوس دار و یا یک لقمه کوچک نان و پنیر میل کنید.
به نکات زیر توجه کنید:
- افزایش قند خون بعد از خوردن غذا زمان می‌برد. کمی زمان بدهید تا درمان اثر کند. رعایت قانون ۱۵-۱۵ به این موضوع کمک می‌کند؛
- کودکان خردسال معمولا به کمتر از ۱۵ گرم کربوهیدرات نیاز دارند، مخصوصا نوزادان و کودکان نوپا. از پزشک خود بپرسید که فرزند شما در این شرایط چقدر کربوهیدات نیاز دارد؟
- از خوردن کربوهیدرات‌های با فیبر زیاد، مانند لوبیا یا عدس، یا کربوهیدرات‌هایی که چربی نیز دارند، مانند شکلات، خودداری کنید. فیبر و چربی سرعت جذب قند را کاهش می‌دهند؛
- قند خون خود را اغلب زمانی که احتمال پایین آمدن آن بیشتر است، مانند زمانی که هوا گرم است یا زمانی که در سفر هستید، بیشتر چک کنید.
درمان افت شدید قند خون
قند خون زیر ۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر به شدت پایین در نظر گرفته می‌شود و با استفاده از قانون ۱۵-۱۵ نمی‌توانید آن را درمان کنید. همچنین ممکن است به خاطر گیجی، یا بیهوش‌شدن، شما نتوانید مواد خوراکی مصرف کنید و یا خودتان درمان را انجام دهید. اطمینان حاصل کنید که اعضای خانواده، دوستان و مراقبان شما علائم قند خون پایین شما را می‌دانند تا در صورت نیاز به درمان آن کمک کنند.
گلوکاگون تزریقی بهترین راه برای درمان افت شدید قند خون است. با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا لازم است یک کیت گلوکاگون در دسترس داشته باشید؟ در صورتیکه پزشک تجویز کند، حتما یاد بگیرید چگونه و چه زمانی از آن استفاده کنید. همچنین مهم است که دوستان، خانواده، همکاران، معلمان، مربیان و سایر افرادی که ممکن است در اطراف شما باشند، اغلب بدانند که چگونه قند خون را آزمایش کرده و افت قند خون را قبل از شدیدشدن، درمان کنند. به اعضای خانواده و سایر نزدیکان خود اطلاع دهید که کیت گلوکاگون را در کجا نگهداری می‌کنید و مطمئن شوید که نحوه استفاده از آن را نیز آموزش دیده‌اند.
مهم است که بلافاصله پس از تزریق گلوکاگون برای درمان با پزشک تماس بگیرید. اگر فردی به دلیل کاهش شدید قند خون غش کند (بیهوش شود)، معمولا در عرض ۱۵ دقیقه پس از تزریق گلوکاگون از خواب بیدار می‌شود. اگر تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق بیدار نشد، باید یک نوبت دیگر کلوکاگون دریافت کنند پس نیاز است سریعا با ۱۱۵ تماس بگیرید.
زمانی که فرد بیدار است و قادر به خوردن است لازم است:
- به فرد یک منبع قندی سریع الاثر (نوشابه معمولی یا آب میوه صنعتی) بدهید؛
- سپس، از او بخواهید یک میان‌وعده کوچک غذا بخورد.
همیشه همراه خود کارت یا شناسه دیابت (یک دستبند یا گردنبند) داشته باشید، تا افراد و تکنسین‌های پزشکی سریع متوجه شوند شما مبتلا به دیابت هستید و در شرایط اورژانس اقدامات لازم را انجام دهند.
چه زمانی لازم است با ۱۱۵ تماس گرفته شود؟
اگر هر یک از موارد زیر رخ داد، خانواده، دوست، همکار یا نزدیکان شما باید سریعا با ۱۱۵ تماس بگیرند:
- شما غش کرده‌اید و آمپول گلوکاگون در دسترس نیست؛
- شما به دوز دوم گلوکاگون نیاز دارید؛
- شما گلوکاگون دریافت کردید اما هنوز گیج هستید؛
- قند خون شما ۲۰ دقیقه پس از درمان بسیار پایین می‌ماند یا به درمان پاسخ نمی‌دهد.
یا هر زمان که نگران کاهش شدید قند خون خود هستید با ۱۱۵ تماس بگیرید.
اقدامات و پیگیری‌های بعد از برگشت قند خون
اگر افت قند خون شما خفیف بود (بین ۵۵-۶۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، پس از بازگشت قند خون به محدوده هدف، می‌توانید به فعالیت‌های عادی خود بازگردید.
توجه داشته باشید پس از افت قند خون، علائم اولیه افت قند خون به مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت کمتر قابل مشاهده است پس لازم است حتما قند خون خود را بیشتر چک کنید تا از افت مجدد آن جلوگیری کنید، به خصوص قبل از غذاخوردن، انجام فعالیت بدنی یا رانندگی با ماشین.
اگر به دلیل کاهش شدید قند خون (۵۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر) از گلوکاگون استفاده کرده اید، فورا با پزشک خود برای درمان فوری پزشکی تماس بگیرید. اگر به فاصله نزدیک، چندین بار دچار افت قند خون شده اید (حتی اگر شدید نباشد)، باید وضعیت قند خون، دفعات افت قند خون، مقدار انسولین، میزان فعالیت بدنی و غذاهایی که می‌خورید را با پزشک خود در میان بگذارید، چون ممکن است لازم باشد برنامه درمانی دیابت شما تغییر کند.