کنترل چربی خون

آنچه افراد مبتلا به دیابت باید در مورد چربی‌های خون بخصوص کلسترول بدانند.

چربی‌های موجود در خون، که به آن‌ها لیپید نیز گفته می‌شود، علاوه بر ذخیره انرژی، در ساختار و اعمال سلول‌های بدن نیز نقش مهمی را ایفا می‌کنند. چربی در آب حل نمی‌شود، پس چربی در خون حل نمی‌شود، بلکه از طریق خون به قسمت‌های مورد نیاز بدن می رود. از چربی‌های خون می‌توان به تری‌گلیسیرید، کلسترول HDL و کلسترول LDL اشاره کرد.

تری‌گلیسیرید: تری‌گلیسیرید نوعی چربی است که در مواد غذایی وجود دارد. اکثر چربی‌های خوراکی (مثل کره) تری‌گلیسیرید دارند. کالری اضافی، الکل و قند خون در بدن به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شوند. بدن تری‌گلیسیرید را در سلول‌های چربی ذخیره و بعدا از آن استفاده می‌کند. این نوع چربی در واقع چربی ذخیره بدن است و از آن به عنوان منبع انرژی استفاده می‌شود. اما میزان بالای تری‌گلیسیرید با میزان بالای LDL و میزان پایین HDL مرتبط است و می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات سلامتی مانند سکته قلبی را افزایش دهد.

کلسترول: کلسترول از مواد طبیعی است که در بدن ساخته می‌شود. مقادیرعمده این ماده (۷۵%) توسط کبد و میزان کمتری ازآن (۲۵%) از طریق مواد غذایی وارد بدن می‌شود. اگرچه افزایش بیش از حد کلسترول برای بدن مضر است اما وجود به اندازه کلسترول نقش مهمی درحفظ غشای سلولی و ساخت هورمون ها ایفا می‌کند. بدن می‌تواند مقدار مازاد را دفع کند اما گاهی سیستم دفع آن از کار می‌افتد. در نتیجه، میزان کلسترول خون بالا می‌رود و مشکل ساز می‌شود.

وجود کلسترول ضروری است. پس چرا میزان آن در خون مهم است؟

با اینکه وجود کلسترول برای برآورده شدن نیازهای بدن ضروری است، اما اگر مقدار آن از حالت طبیعی خارج شود، برای سلامتی مضر است. افزایش چربی‌های خون (هایپرلیپیدمی) خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را بالا می‌برد.

دلایل افزایش چربی‌های خون چیست؟

• رژیم غذایی حاوی چربی‌های اشباع؛

• ورزش‌نکردن و بی‌تحرکی؛

• اضافه وزن و چاقی؛

• استعمال دخانیات: در سیگار ماده شیمیایی به نام آکرولئین وجود دارد که از انتقال کلسترول از رسوبات چرب به کبد توسط کلسترول خوب (HDL) جلوگیری کرده و با افزایش LDL باعث ایجاد پلاک درعروق و در نهایت گرفتگی عروق می‌شود؛

• سابقه خانوادگی؛

• افزایش سن؛

• نژاد؛

• ژنتیک؛

• بیماری‌های زمینه‌ای: بعضی از بیماری‌ها با افزایش چربی خون مرتبط هستند مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های کبدی، کم‌کاری غده تیروئید.

تا زمانی که سطح کلسترول و سایر چربی‌های خون در حد طبیعی باشد، خطری سلامت فرد را تهدید نمی‌کند، اما در صورت افزایش سطح تری‌گلیسرید و کلسترول LDL به همراه کاهش سطح کلسترول HDL، سلامت فرد در معرض خطر قرار می‌گیرد. بالابودن میزان چربی خون از عوامل خطر ابتلا به دیابت است و حتی در افراد مبتلا به دیابت در صورتی که چربی خون بالا باشد و کنترل نشود، خطر ابتلا به عوارض دیابت به خصوص عوارض قلبی عروقی افزایش می‌یابد. بنابراین اندازه‌گیری سطح چربی خون در افراد دیابتی یکی از نکات مهم در مدیریت دیابت و پیشگیری از عوارض آن است، که با در نظر گرفتن شرایط فرد و نظر پزشک انجام می‌شود.

آیا اخیراً کلسترول خود را آزمایش کرده اید؟

بیشتر بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک یا نوع دو در معرض خطر بالای بیماری قلبی مانند حمله قلبی و سکته هستند. افراد مبتلا به دیابت حتی اگر کلسترول LDL آنها “طبیعی” باشد، خطر ابتلا به این بیماری‌ها را افزایش می‌دهند. در صورتی که کلسترول LDL آنها افزایش یابد، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

بزرگسالان مبتلا به دیابت باید کلسترول خود را سالیانه یا طبق توصیه پزشک شما آزمایش کنند. ممکن است برای افرادی که از داروهای کلسترول استفاده می‌کنند، آزمایش‌های مکرر لازم باشد. همیشه نتایج کلسترول خود را با پزشک و سایر اعضای تیم مراقبت‌های بهداشتی خود در میان بگذارید.

کلسترول بالا به معنای داشتن کلسترول تام بالای ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. به این وضعیت هیپرلیپیدمی نیز گفته می‌شود.

هدف اصلی درمان و خودمراقبتی: کاهش کلسترول تام، LDL و تری‌گلیسیرید و افزایش کلسترول HDL می‌باشد (بر خلاف بقیه چربی‌های خون، کلسترول HDL باید به میزان کافی در خون وجود داشته باشد و میزان بالاتر آن برای سلامت مفیدتر است).

چربی خون بالا چه علائمی دارد؟

افزایش مقدار کلسترول عمدتا با علائم خاصی همراه نیست. پس لازم است با آزمایشات منظم، آن را بررسی کرد تا به موقع از افزایش آن آگاه شده و با درمان مناسب از عوارض آن پیشگیری کرد و نکته مهم‌تر اینکه با تغذیه سالم و فعالیت بدنی کافی و نکاتی که در ادامه گفته می‌شود، از بالارفتن آن پیشگیری کنیم. البته گاهی اوقات علائم زیر در برخی افراد دیده می‌شود:

• چون سرگیجه؛

• احساس خواب آلودگی؛

• درد و کوفتگی عضلات؛

• بر جستگی‌های زرد رنگ پوستی در پشت پلک‌های چشم‌ها؛

• ایجاد حلقه‌های سفید رنگ در اطراف مردمک چشم.

چگونه از ابتلا به چربی خون بالا پیشگیری کنیم؟

با داشتن یک سبک زندگی سالم، می‌توانید به حفظ کلسترول خون در محدوده طبیعی کمک کرده و خطر بیماری قلبی و سکته را کاهش دهید.

انتخاب های غذایی سالم داشته باشید

بدن شما تمام کلسترول مورد نیاز خود را می‌سازد، بنابراین نیازی به دریافت کلسترول از طریق غذاها ندارید. خوردن مقدار زیادی غذاهای حاوی چربی اشباع شده و چربی ترانس ممکن است باعث بالارفتن میزان کلسترول و در نتیجه بیماری قلبی و عروقی شود. پس تغذیه سالم یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از بالارفتن چربی‌های خون است. از جمله:

• به حداقل رساندن مصرف غذاهای سرشار از کلسترول، چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس مانند گوشت قرمز، زرده تخم مرغ و لبنیات پرچرب، چیپس سیب زمینی و غذاهای سوخاری و سرخ شده و ..؛

• مصرف بیشتر منابع پروتئینی کم‌چرب مانند مرغ، ماهی و حبوبات (مصرف ماهی‌های روغنی مانند سالمون، با افزایش میزان امگا ۳، باعث کاهش میزان تری‌گلسیرید و افزایش کلسترول خوب (HDL) می‌شود)؛

• مصرف روزانه غذاهای سرشار از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل؛

• خوردن غذاهای پخته، بخارپز و کبابی به جای غذاهای سرخ شده؛

• اجتناب از خوردن فست‌فود و غذای آماده؛

• مصرف چربی‌های غیراشباع که در آووکادو، روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون و آجیل یافت می‌شوند؛

• مصرف لبنیات کم چرب؛

• مصرف سویا؛

• رژیم غذایی کم کربوهیدرات که علاوه بر کنترل قند خون، باعث بهبود میزان کلسترول خوب (HDL) نیز می‌گردد.

فعالیت بدنی و ورزش کافی داشته باشید

ورزش فواید بسیاری برای سلامت دارد. ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدتی متوسط در هفته می‌تواند به کاهش کلسترول و کاهش فشار خون در اشخاص کمک کند و علاوه بر آن میزان کلسترول خوب یا همان HDL را افزایش می‌دهند. تحقیقات نشان داده‌اند، ورزش‌های هوازی مانند پیاده روی و بخصوص ورزش‌های قدرتی اگر به شکل منظم و با شدت مناسب انجام شوند، علاوه بر کاهش کلسترول بد، کلسترول خوب یا HDL را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند. پس حداقل روزانه ۳۰ دقیقه ورزش هوازی در اکثر روزهای هفته و ۲ روز ورزش‌های قدرتی را در برنامه خودمراقبتی خود بگنجانید.

کاهش وزن می‌تواند باعث کاهش کلسترول شود.

دخانیات استعمال نکنید: سیگارکشیدن نه تنها به ریه شما آسیب می‌زند بلکه با کاهش میزان کلسترول خوب باعث افزایش خطر سکته قلبی و مغزی می‌شود. با ترک سیگار می‌توانید میزان HDL را افزایش دهید.

مدیریت دیابت نیاز به کنترل خوب قند خون، فشار خون و کلسترول دارد.