کنترل فشار خون

آیا می دانید: فشار خون بالا معمولا هیچ علامت هشدار دهنده‌ای ندارد و به قاتل خاموش معروف است. پس لازم است به صورت منظم فشارخون خود را اندازه‌گیری کنیم و با سبک زندگی سالم از بالارفتن فشارخون پیشگیری کنیم.

تعریف فشار خون

فشار خون، فشار و نیرویی است که خون به دیواره رگ‌های خونی وارد می‌کند تا بتواند مواد غذایی و اکسیژن را به اعضای مختلف بدن برساند، این نیرو «فشارخون» نامیده می‌شود. اما وقتی می‌گوییم کسی فشارخون دارد منظورمان این است که فرد دجار افزایش فشارخون بیشتر از میزان طبیعی شده است. بنابراین استفاده از عبارت “پرفشاری خون” یا “فشارخون بالا” مناسب‌تر است.

میزان فشارخون طبیعی چقدر است؟

میزان فشارخون به شکل دو عدد بیان می‌شود که عدد اول یا بالاتر، فشار سیستولیک (ماکزیمم) است که فشار وارد بر رگ‌ها را در حالت منقبض‌شدن قلب نشان می‌دهد و عدد دوم یا پایین‌تر، فاصله بین دو انقباض قلب را نشان می‌دهد که زمان استراحت قلب است. در این زمان خون وارد رگ‌ها نمی‌شود و با خروج تدریجی خون از رگ‌های بزرگ به مویرگ‌ها، فشارخون کم شده و به حداقل مقدار خود می‌رسد، که به آن فشارخون دیاستولیک (مینیمم) می‌گویند. فشار خون را با واحد سانتی‌متر جیوه یا میلی‌متر جیوه بیان می‌کنند. فشار خون طبیعی کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه یا ۸/۱۲ سانتی‌متر جیوه است. این عدد مرز فشارخون طبیعی است.

فشار خون بالا چیست؟

فشار خون بالا، فشار خونی است که بالاتر از حد طبیعی است. فشار خون شما در طول روز بر اساس فعالیت ها تغییر می‌کند. در حالت استراحت فشارخون طبیعی باید کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه باشد.

اگر فشارخون به طور دائمی بالاتر از حد طبیعی باشد، به آن فشارخون بالا می‌گویند. بهترین راه برای پی بردن به مقدار فشارخون هر فرد اندازه‌گیری منظم آن با دستگاه فشارسنج است. مقدار فشارخون باید بر اساس چند دفعه اندازه‌گیری که در موقعیت‌های جداگانه و در طول یک دوره زمانی اندازه‌گیری شده است، تعیین شود.

توجه: در افراد مبتلا به بیماری قلبی، کلیوی، سکته مغزی و دیابت، اگر فشارخون در محدوده پیش فشارخون بالا باشد، به عنوان فشارخون بالا محسوب می‌شود و باید تحت درمان قرار گیرند.

علائم و نشانه‌های فشارخون بالا

متاسفانه معمولا فشار خون بالا، هیچ علامت خاصی ندارد و به همین علت به آن قاتل خاموش گفته می‌شود. اندازه‌گیری منظم فشارخون تنها راه برای تشخیص به موقع این بیماری است.

فشارخون بالا معمولا زمانی علامت‌دار می‌شود که فشارخون حسابی بالا رفته و حتی بر اندام‌های حیاتی مثل مغز، چشم،کلیه و قلب تاثیر گذاشته و به آن ها آسیب رسانده باشد. ممکن است بعضی بیماران از علائمی مثل سردرد در ناحیه پس سر، سرگیجه، تاری و اختلال دید، خون دماغ، خستگی زودرس و تپش قلب، تنگی نفس شبانه و یا هنگام فعالیت و دردهای قفسه سینه شکایت کنند. اگر فشارخون به طور حاد افزایش یابد ممکن است بیمار گیج یا بیهوش شود، یا تشنج کند.

علل فشارخون بالا

فشار خون بالا معمولا با گذشت زمان ایجاد می‌شود و تحت تاثیر عوامل زیادی قرار دارد، در طول روز تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله وضعیت بدن، فعالیت مغز، فعالیت گوارشی، فعالیت عضلانی، تحریکات عصبی، تحریکات دردناک، مثانه پر، عوامل محیطی مثل دمای هوا و میزان صدا، مصرف دخانیات، الکل ، قهوه و دارو تغییر می‌کند.

فشارخون می‌تواند به دلیل انتخاب شیوه زندگی ناسالم مانند عدم فعالیت بدنی کافی و منظم اتفاق بیفتد. برخی از شرایط سلامتی مانند دیابت و چاقی نیز می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهند. فشار خون بالا در دوران بارداری نیز ممکن است رخ دهد.

عوامل خطر در ابتلا به فشار خون بالا

دیابت: حدود ۶ نفر از هر ۱۰ نفر مبتلا به دیابت، فشار خون بالایی دارند. دیابت باعث تجمع قند در خون و همچنین افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی می‌شود. بنابراین کنترل فشار خون در افراد مبتلا به دیابت و تنظیم قند خون در افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، اهمیت زیادی در کاهش احتمال خطر بیماری‌های قلبی عروقی دارد.

رژیم غذایی ناسالم: رژیم غذایی که حاوی سدیم زیاد و پتاسیم بسیار کم باشد، شما را در معرض خطر فشار خون بالا قرار می‌دهد. خوردن بیش از حد سدیم عنصری در نمک خوراکی فشار خون را افزایش می‌دهد. بیشتر سدیمی که می‌خوریم از غذاهای فرآوری شده و رستورانی است. نخوردن پتاسیم کافی نیز می‌تواند فشار خون را افزایش دهد. پتاسیم در بسیاری از غذاها یافت می‌شود مانند موز، سیب زمینی، لوبیا و ماست که دارای سطوح بالایی از پتاسیم هستند. البته برای بیماران مبتلا به دیابت غذاهای حاوی پتاسیم با شاخص گلیسمی پایین توصیه می‌شود.

کم تحرکی: انجام فعالیت بدنی منظم به قلب و عروق خونی شما کمک می‌کند تا قوی و سالم بمانند. فعالیت بدنی منظم همچنین می‌تواند به شما در حفظ وزن سالم کمک کند، که از این طریق هم به کاهش فشار خون نیز کمک کند.

چاقی: چاقی یکی از عوامل مهمی است که در شیوع فشار خون بالا نقش بسزایی دارد. فشار خون بالا در افراد چاق ۲ تا ۶ برابر بیشتر از افراد با وزن طبیعی است. چاقی با افزایش سطح کلسترول «بد» و تری گلیسیرید و کاهش سطح کلسترول «خوب» مرتبط است. علاوه بر فشار خون بالا، چاقی می‌تواند منجر به بیماری قلبی و دیابت نیز شود. چاقی که در قسمت شکم متمرکز است در ایجاد فشار خون بالا اهمیت بیشتری دارد و همچنین منجر به مقاومت به انسولین خون می‌شود. اگر اضافه وزن داشته و یا چاق هستید، با پزشک خود و متخصصین تغذیه برای کاهش وزن مشورت کنید.

مصرف الکل: اگر به طور مداوم الکل مصرف شود، احتمال افزایش فشار خون بیشتر می‌شود.

مصرف دخانیات: مصرف دخانیات خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می‌دهد. سیگار، قلیان، و تمامی محصولات دخانیات می‌توانند به قلب و عروق آسیب برسانند. نیکوتین باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود و تنفس مونوکسیدکربن که از کشیدن تنباکو تولید می‌شود، میزان اکسیژنی را که خون شما می تواند حمل کند، کاهش می‌دهد.

سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه فشار خون بالا در افراد درجه یک خانواده شامل پدر، مادر، خواهر و برادر دارند بیشتر احتمال دارد به فشارخون بالا مبتلا شوند. هنگامی که سابقه خانوادگی به همراه سبک زندگی ناسالم (مانند سیگارکشیدن و داشتن برنامه غذایی ناسالم) باشد، خطر فشار خون بالا می‌تواند بیشتر شود.

سن: خطر ابتلا به فشار خون بالا با افزایش سن بیشتر می‌شود.

جنسیت: قبل از سن یائسگی، زنان کمتر از مردان به فشارخون بالا مبتلا می‌شوند اما بعد از سن یائسگی خطر ابتلا در زنان بیشتر می‌شود.

سطح چربی های خون: اگرچه اختلال چربی‌های خون به طور مستقیم در ایجاد فشارخون بالا دخیل نیستند، اما به دلیل تغییراتی که در جدار رگ به وجود می‌آورند، ممکن است بیماری فشارخون بالا را تشدید کنند. میزان بالای کلسترول بد خون یا LDL در جدار عروق رسوب کرده و منجر به تصلب شرائین شده و در نهایت منجر به فشارخون بالا می‌شود.

فشارخون بالا چه خطری برای ما دارد؟

اگر فشاری که به عروق و شریان‌ها وارد می‌شود، زیاد باشد، دیواره آنها سفت و سخت می‌شود که به آن تصلب شرایین گفته می‌شود. تصلب شرایین به مرور، زمینه‌ساز مشکلات عروقی، سکته مغزی و قلبی، بیماری‌های کلیوی و بسیاری مشکلات دیگر می‌شود.

پیشگیری از عوارض فشارخون بالا

بسیاری از افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌توانند با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، فشار خون خود را به محدوده سالم کاهش دهند یا در محدوده سالم نگه دارند. اقداماتی مانند:

تغذیه سالم: تغذیه سالم نقش بسیار مهمی در کنترل فشار خون دارد. نکات زیر را در تغذیه خود رعایت نمائید:

• کاهش مصرف نمک به کمتر از یک قاشق چایخوری در روز؛,

• مصرف بیشتر سبزیجات و میوه (با شاخص گلیسمی پایین)؛

• سبزیجات و میوه‌ها را بیشتر انتخاب کنید (تازه یا منجمد بدون نمک)؛

• مصرف لبنیات کم چرب (۱ درصد یا بدون چربی)؛

• مصرف بیشتر حبوبات (لوبیا، نخود و عدس)؛

• مصرف غلات کامل مانند نان سبوس‌دار، نان جو؛

• مصرف بیشتر ماهی (در صورت مصرف تون ماهی، از انواع بدون نمک استفاده شود)؛

• محدودکردن مصرف گوشت قرمز؛

• محدودکردن مصرف فست فود؛

• 

• محدودکردن مصرف غذاهای فرآوری و یا دودی شده؛

• حذف نمکدان از سفره؛

• توجه ویژه به میزان نمک و سدیم در برچسب موادغذایی؛

• استفاده از لیمو، پودر سیر و مانند آنها برای طعم بهتر غذاها؛

• استفاده از شیوه‌های سالم پخت غذا مانند بخارپز و آب‌پز کردن غذا.

• فعالیت بدنی و ورزش: انجام فعالیت بدنی منظم (حداقل ۳۰ دقیقه در روز در طی ۵ روز در هفته) در کنترل فشارخون بسیار مهم است؛

• عدم استعمال دخانیات (سیگار، قلیان و ..)؛

• کاهش وزن: کاهش وزن حتی در حد ۲ کیلوگرم هم در کنترل فشارخون اهمیت دارد؛

• مدیریت استرس: مدیریت استرس هم در پیشگیری و هم در درمان فشارخون بالا موثر است؛

• اندازه‌گیری منظم فشارخون در منزل؛

• مراجعه منظم به پزشک؛

• مصرف به موقع و صحیح داروهای تجویز شده توسط پزشک.