کتواسیدوز دیابتی یا DKA
کتواسیدوز دیابتی (DKA) یک بیماری جدی است که می‌تواند منجر به کمای دیابتی شده و حتی حیات فرد را تهدید نماید. این بیماری از عوارض خطرناک دیابت به خصوص دیابت نوع یک است و در موارد معدودی در افراد با دیابت نوع دو هم مشاهده می‌شود. این اختلال زمانی پیش می‌آید که ترکیباتی مانند کتون در بدن تولید می‌شوند.
کتواسیدوز مرتبط با دیابت چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
این عارضه هر فردی را در سنین مختلف که دچار وضعیت زیر هستند، مورد هدف قرار می‌دهد:
- دیابت تشخیص داده نشده؛
- افراد مبتلا به دیابت نوع یک؛
- افراد مبتلا به دیابت نوع دو.
چه عواملی باعث کتواسیدوز دیابتی می‌شود؟
کتواسیدوز دیابتی معمولا به دلیل نبودن انسولین کافی در بدن بدلایل زیر بروز می‌کند:
- تزریق ناکافی انسولین؛
- تکنیک تزریق اشتباه؛
- فاسد بودن انسولین؛
- نیاز به تنظیم دوز انسولین با نظر پزشک؛
- افزایش نیاز بدن به انسولین به دلیل بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های عفونی.
علائم هشدار دهنده چیست؟
نشانه‌های اولیه کتواسیدوز دیابتی شامل این موارد می‌شوند:
- سردرد؛
- تکرر ادرار؛
- تشنگی شدید یا خشکی دهان؛
- بالارفتن قند خون یا هایپرگلیسمی؛
- میزان کتون بالا در ادرار.
با پیشروی کتواسیدوز دیابتی، علائم بیشتری در فرد ظاهر می‌شوند مانند:
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- درد شکمی؛
- استشمام بوی میوه گندیده در تنفس فرد؛
- سرخ و برافروخته‌شدن صورت؛
- احساس خستگی یا ضعف؛
- تنفس سریع؛
- خشک شدن پوست؛
- اختلال در تمرکز یا گیجی؛
- افت هوشیاری یا غش کردن یا سنکوپ.
عوارض کتواسیدوز دیابتی در کودکان
معمولا علائم کتواسیدوز دیابتی در کودکان شباهت زیادی با بیماری‌های شایع دارد، به همین دلیل شاید تشخیص کتواسیدوز دیابتی در کودکان دشوار باشد. در صورت مشاهده علائمی مثل تکرر ادرار، افزایش گرسنگی و تشنگی شدید، کاهش وزن بی‌دلیل و علائم شبیه آنفولانزا در کودک خود بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
عوارض کتواسیدوز دیابتی
کتواسیدوز دیابتی عارضه جدی و خطرناکی است که در صورت عدم درمان عوارض آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند. ازدست‌دادن مایعات ناشی از کتواسیدوز دیابتی به کلیه و سایر اندام‌های بدن آسیب می‌رساند، باعث ورم مغزی شده و در نهایت به کما و تجمع مایعات در ریه‌ها ختم می‌شود. هرچقدر سرعت درمان کتواسیدوز دیابتی بالاتر باشد، احتمال آسیب ناشی از عوارض این بیماری پایین‌تر می‌آید.
شرایط اورژانس پزشکی محسوب می‌شود که با مشاهده علائم و نشانه‌ها باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. بی‌توجهی و عدم درمان این بیماری، خطر کما یا مرگ را به دنبال دارد. در صورتی که انسولین مصرف می‌کنید، حتما درباره خطرات و خطر کتواسیدوز دیابتی با پزشک خود صحبت کنید و مشاوره دیابت بگیرید تا در صورت بروز چنین اتفاقی آمادگی داشته باشید.
کتون چگونه در بدن تولید می‌شود؟
هنگامی که سلول‌های بدن به دلیل کمبود انسولین، نتوانند از گلوکز برای تأمین انرژی مورد نیاز خود استفاده نمایند، بدن شروع به سوزاندن چربی برای تولید انرژی می‌کند که منجر به تولید ترکیبات شیمیایی به نام کتون در بدن می‌شود. تجمع کتون در خون باعث اسیدی شدن خون می‌شود. مقادیر بالای کتون می‌تواند بدن را مسموم کند و هنگامی که سطح کتون بسیار بالا رود، امکان باعث بروز کتواسیدوز دیابتی وجود دارد. احتمال بروز کتواسیدوز دیابتی برای همه افراد مبتلا به دیابت وجود دارد، اگرچه در افراد مبتلا به دیابت نوع دو این احتمال کمتر است. مدیریت و درمان کتواسیدوز دیابتی معمولاً باید در بیمارستان انجام شود.
این نکته مهم را به خاطر داشته باشید که کتواسیدوز با کتوزیس (ketosis) فرق می‌کند. کتوزیس خطری ندارد و به‌خاطر رژیم به‌شدت کم کربوهیدرات یعنی رژیم کتوژنیک یا روزه گرفتن (فستینگ) ایجاد می‌شود.
نکته مهم:
اگر قند خون شما بالاتر از ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد و یا هرکدام از علائم هشدار دهنده کتواسیدوز دیابتی را داشتید و یا هنگام بروز هر گونه کسالت یا بیماری، باید با میزان کتون ادرار را اندازه بگیرید. در صورتی که میزان کتون در خونتان متوسط رو به بالا باشد بلافاصله با پزشک تماس بگیرید. در صورت مشاهده علائم و احتمال خطر پیشروی بیماری و تبدیل‌شدن به کتواسیدوز دیابتی با اورژانس تماس بگیرید یا از کسی کمک بخواهید.
چگونه می‌توان کتون ادرار را بررسی کرد؟
تست کتون ادرار با آغشته کردن نوار تست کتون، با نمونه ادرار تازه انجام می‌شود. بر اثر واکنش شیمیایی بین آنزیم‌های نوار تست و کتون موجود در ادرار، رنگ نشانگرهای روی نوار به سمت بنفش تغییر می‌یابد و هر چه بنفش تیره‌تر باشد نشان می‌دهد مقدار کتون بیشتری در ادرار وجود دارد. نوارهای تست کتون را معمولا می‌توان از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی تهیه نمود و بسته به نوع، این نوارها شاخص‌های دیگری مانند قند ادرار را نیز اندازه‌گیری می‌نمایند. شما باید حتما یک بسته نوار آزمایش کتون ادرار را که تاریخ انقضای آن نگذشته باشد همیشه در خانه و همراه خود در مسافرت داشته باشید تا بتوانید در مواقع لزوم از آن استفاده کنید. همچنین به خاطر داشته باشید که این نوارها باید حداکثر ظرف ۶ ماه بعد از باز کردن در شیشه مصرف شوند. در غیر این صورت بعد از این مدت حساسیت خود را از دست خواهند داد. بنابراین همیشه از تاریخ باز کردن در شیشه را بر روی آن قید کنید.
کتواسیدوز دیابتی در بارداری
این بیماری در بارداری، عوارض خطرناکی دارد که ممکن است جان مادر و جنین را به‌خطر بیندازد، البته کتواسیدوز دیابتی در دیابت بارداری چندان شایع نیست، اما بهتر است که در صورت ابتلا به دیابت بارداری حتما مشاوره دیابت داشته باشید. خانم‌های باردار دیابتی باید پیشگیری از کتواسیدوز را در اولویت قرار بدهند. کتواسیدوز دیابتی عمدتا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می‌دهد که علت آن مقاومت انسولینی حداکثری است.
علائم این بیماری در بارداری تفاوت چندانی با کتواسیدوز دیابتی در زنان غیرباردار ندارد با این فرق مشخص که شدت علائم در بارداری بیشتر و شروعشان سریع‌تر است. برای درمان کتواسیدوز دیابتی در بارداری همان روش‌های درمان در خانم‌های غیرباردار هم جواب می‌دهد، اما باید حین درمان خانم‌های باردار، کنترل جنین هم درنظر گرفته شود.
روش‌های درمان کتواسیدوز دیابتی
برای درمان کتواسیدوز دیابتی باید به بیمارستان مراجعه کرد. درمان این بیماری معمولا ترکیبی از روش‌های مختلف برای رسیدن به میزان قند و انسولین خون طبیعی است. روش‌های درمان کتواسیدوز دیابتی شامل این موارد می‌شوند:
- تزریق وریدی انسولین (حتما توسط پزشک یا پرستار)؛
- تزریق سرم و مایعات برای آب رسانی به بدن؛
- تزریق مواد مغذی برای جبران مواد از دست رفته بدن.
به علاوه اینکه، بیمار در فرایند درمان باید به دقت تحت کنترل باشد تا از هرگونه خطر احتمالی در امان بماند، چراکه ممکن است برای مغز، کلیه‌ها یا ریه‌ها اتفاقی بیفتد. زمانی که بیمار به حالتی رسید که خودش توانایی خوردن و آشامیدن را دوباره پیدا کند و میزان کتون‌های خون در سطح نرمال باشند، بیمار می‌تواند مرخص شود. حتما پیش از مرخص شدن از بیمارستان درخواست مشاوره دیابت کنید و درباره علت بیماری و جلوگیری از پیشروی کتواسیدوز گفتگو کنید.
آیا راهی برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی وجود دارد؟
با رعایت نکات زیر می‌توانید از ابتلا به کتواسیدوز دیابتی پیشگیری کنید و خطر آن را کاهش دهید:
- به صورت منظم و مرتب میزان قند خون خود را چک کنید تا بلافاصله متوجه افزایش قند خون شوید؛
- روند درمانی خود را متوقف نکنید. بدون دستور پزشک، مصرف انسولین را قطع نکنید؛
- رعایت تمام دستورالعمل‌های پزشک و مشاوره دیابت از جمله چک کردن قند خون و میزان کتون در مواقعی که مریض هستید، بسیار ضروری است؛
- داروهای جدید را با احتیاط مصرف کنید. برای مصرف هر داروی جدیدی حتما با پزشک خود مشورت کنید، چرا که برخی داروها خطر کتواسیدوز دیابتی را بیشتر می‌کنند.